Hani meleklere ‘Adem’e secde edin’ demiştik. İblis’in dışında (hepsi) secde etmişlerdi
وَاِذْ قُلْنَا لِلْمَلٰٓئِكَةِ اسْجُدُوا لِاٰدَمَ فَسَجَدُٓوا اِلَّٓا اِبْل۪يسَۜ قَالَ ءَاَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ ط۪ينًاۚ ﴿٦١﴾
61- Hani meleklere: “Adem’e secde edin” demiştik. İblis’in dışında (hepsi) secde etmişlerdi. Demişti ki: “Bir çamur olarak yarattığın kimseye ben secde eder miyim?”
Allah teala bu âyet-i Kerimede, Hz. Âdemi yarattıktan sonra, Meleklerin ona saygı secdesinde bulunmalarını emrettiğini, Meleklerin, Allah´ın emrine itaat ederek Hz. Ademe saygı secdesinde bulunduklarını fakat îblis´in kibirlenerek ve Hz. Ademi kıskanarak ona secde etmediğini: “Çamurdan yarattığın bir varlığa mı secde edeceğim ” dediğini beyan ediyor. Böylece, inkârlarında inat eden müşriklerin, İblis´e benzediklerine ve ona uyduklarına işaret ediyor.
TEFHİMUL KURAN
İsra suresi’nin 61. Ayetinden anlamız gerekenler şunlardır.
1.Secdenin Anlamı ve Mahiyeti: Ayette geçen secde kavramının, geleneksel anlamıyla ibadet kastıyla yere kapanma değil, saygı, itaat ve Âdem’in üstünlüğünü/farklılığını kabul etme manasına geldiğini vurgular. Secde esasen Allah’a yapılır; bu bağlamdaki secde ise, Allah’ın emrine itaat ederek, Âdem’e (insana) verilen değeri ve hilafet potansiyelini tanıma eylemidir. Bu, Âdem’e (insanlığa) saygı duruşu ve Allah’ın yeni yarattığı bu varlığa verilen konumu onaylama olarak yorumlanır.
2.İblis’in İtirazı ve Gerekçesi:
* İblis’in itirazının temelini kibir ve üstünlük iddiası oluşturur. Ayette geçen “Ben çamurdan yarattığın kimseye mi secde ederim?” ifadesi, İblis’in yaratılış maddesi olan ateşe dayanarak kendini çamurdan yaratılan Âdem’den üstün görmesinden kaynaklandığını belirtir.
Bu durum, malzemenin/maddenin meziyetinin, ruh ve akıl gibi manevi donanımın önüne geçirilmesinin yanlışlığına dikkat çeker. İblis, Allah’ın emrine rağmen kendi öznel kıyasını ve ırkçı (materyalist) ayrımını öne sürmüştür.
3.İnsan Onuru ve Yüceliği: Ayet, insanın (Âdem’in), meleklerin bile saygıyla önünde eğilmesi istenen, Allah katında özel bir değere sahip bir varlık olduğunu gösterir. Bu, insanın eşref-i mahlûkat (yaratılmışların en şereflisi) konumunu ve yeryüzündeki halife (temsilci) potansiyelini pekiştiren bir olaydır.
Özetle, bu ayet secdenin bir ibadet değil Allah’ın emrine itaat ve insan onuruna saygı anlamı taşıdığını, İblis’in ise kibre dayalı materyalist/ırkçı bir kıyasla Allah’ın emrine isyan ettiğini ve bu isyanın insanın yaratılış gayesi ve üstün konumu karşısındaki bir meydan okuma olduğunu vurgular.
MEHMET OKUYAN TEFSİRİ